Sử dụng Pedal trong học đàn Piano cho trẻ

Pedals là những cần gạt bằng chân ở dưới đàn piano. Chúng làm thay đôi âm thanh và tạo ra nhiều sắc thái khác nhau của tiếng đàn. Pedal được xem như một công cụ hữu ích để trình tấu tác phẩm đạt được một mức độ cao hơn, là “linh hồn” của đàn Piano. Tuy nhiên, đối với người mới học, hiểu được công dụng của các loại pedal khác nhau và ứng dụng là một kỹ thuật tương đối phức tạp trong việc học đàn piano cho trẻ.

Đàn piano hiện đại, phần lớn có hai loại: Grand Piano, tức Đại Dương Cầm, loại đàn được thiết kế theo chiều nằm ngang; và Upright Piano, loại đàn được thế kế theo chiều thẳng đứng. Ở phần lớn đàn piano chúng ta có 3 loại Pedal, theo thứ tự từ trái sang phải, như sau: Una corda (soft pedal), Sostenuto Pedal, và Damper Pedal (Sustaining pedal). Tuy nhiên, sẽ có những trường hợp mà một trong các pedal kể trên được thay thế bởi một chức năng khác. Và giữa Grand piano và Upright piano cũng có sự khác biệt về chức năng của các loại pedal. Không phải tác phẩm nào cũng yêu cầu sử dụng tất cả các pedal trên đàn và khi trình tấu các tác phẩm nâng cao, việc ứng dụng các pedal góp phần vào việc tạo ra nét riêng của từng người diễn tấu.

DAMPER  PEDAL (SUSTAINING PEDAL)
Đây được xem như linh hồn của cây đàn Piano hiện đại và do công năng được sử dụng nhiều nhất nên đây cũng chính là pedal được giới thiệu đầu tiên trong các lớp học đàn Piano cho trẻ. Damper Pedal luôn luôn được bố trí là cần đạp bên phải trên bệ pedal của đàn piano. Do được sử dụng nhiều nhất, vì vậy nó được sắp xếp ở vị trí thuận lợi nhất cho người chơi.

Damper pedal nâng hết tất cả các tấm chặn trên dây đàn. Vì vậy khi búa gõ vào, chúng sẽ tiếp tục rung, ngay cả khi chúng ta nhấc tay khỏi bàn phím. Các dây đàn khi đó sẽ cộng hưởng với nhau, tạo nên một âm thanh giàu màu sắc, và vang vọng.

Ngoài ra, damper pedal còn được sử dụng với mục đích nối các nốt với nhau, tạo nên sắc thái legato, đối với các nốt quá xa không thể vươn tới được.

Đây là loại pedal quan trọng nhất của đàn piano. Nhưng người chơi phải sử dụng hợp lý, tránh lạm dụng. Việc dùng quá nhiều damper pedal rất dễ làm tiếng đàn bị lem, ồn và nhòe do có quá nhiều âm thanh kết hợp với nhau. Do đó, người chơi đàn cần phải biết lằng nghe và nhả damper pedal đúng lúc. Cũng có thể sử dụng kỹ thuật “đạp một nửa” damper pedal đối với các nốt cần legato nhưng phải chạy nhanh để tránh cho các dây rung quá lâu, dẫn đến ồn và âm thanh bị tạp.

UNA CORDA (SOFT PEDAL)/ HAFT-BLOW PEDAL

Una Corda có nghĩa là MỘT DÂY. Đây là loại pedal được sáng tạo ra để thay đổi tiếng đàn của piano. Thông thường, nó sẽ nằm ở vị trí bên trái của bệ pedal. Trên đàn grand piano hiện đại, khi đạp pedal này, tất cả búa gõ sẽ được dịch qua bên phải để búa chỉ gõ vào hai dây thay vì ba dây. Việc này, sẽ ảnh hưởng tới độ rung, âm lượng cũng như màu sắc của tiếng đàn. Thông thường, tiếng đàn sẽ nhỏ hơn, ít rung hơn, và nó sẽ tạo một âm thanh nhẹ nhàng, bay bổng và thanh mảnh hơn.

Người ta cũng thường dùng tên gọi Soft Pedal cho pedal này, vì nó làm âm lượng của tiếng đàn nhỏ lại. Tuy nhiên, tên gọi này không đúng hoàn toàn, vì una corda pedal không phải chỉ thay đổi âm lượng.

Đối với đàn piano hiện đại, độ rung và sự thay đổi màu sắc khi sử dụng una corda pedal sẽ không rõ rệt bằng các đàn piano thời kỳ trước. Ở thế kỷ 18, una corda có thể điều khiển việc búa sẽ gõ vào một dây hay hai dây, tùy vào độ sâu của việc đạp pedal này. Còn ở thời kỳ hiện đại, khi sử dụng una corda pedal, búa sẽ chỉ gõ vào hai dây thay vì ba dây. Đối với các nốt trầm, búa sẽ gõ vào một hoặc hai dây,  nhưng chúng ta không thể kiểm soát được việc này.

Ở đàn Upright Piano, pedal bên trái thực ra không phải là Una Corda pedal. Tên gọi của pedal này là Haft-blow pedal. Vì khi đạp pedal này, toàn bộ hệ thống búa của piano không được dịch sang phải, do búa sẽ gõ sai dây, tạo nên âm thanh của nốt bị lệch.

SOSTENUTO PEDAL
Haft-blow pedal cũng có tác dụng thay đổi âm lượng cũng như độ rung của âm thanh như una corda trên grand piano. Tuy nhiên, hiệu quả của nó sẽ không bằng được. Vì phương thức vận hành của haft-blow pedal là búa được dịch vào gần các dây hơn, nên khoảng cách gõ búa ngắn hơn, dẫn đến việc âm thanh được phát ra nhỏ hơn. Nhưng búa vẫn gõ vào ba dây, nên độ rung và tính chất âm thanh phát ra, không thể so sánh được với việc búa gõ vào hai dây hoặc một dây khi đạp una corda pedal trên grand piano.

Đây là loại pedal chỉ có ở grand piano. Vị trí thông thường của nó sẽ là ở giữa bệ pedal.

Sostenuto trong tiếng ý có nghĩa là kéo dài (sustain). Nếu chỉ dựa trên tên gọi, có thể thấy chiếc pedal này cũng có tác dụng như Damper Pedal đã được trình bày ở phần trên. Tuy nhiên, tên gọi đầy đủ và nguyên gốc của chiếc pedal này là “tone-sustaining pedal”, tạm dịch “pedal dùng để giữ âm”. Tức là, pedal này sẽ giúp người chơi kéo dài một âm hoặc một nhóm âm thanh được tạo ra bằng việc đánh xuống một phím hay một nhóm phím.

Nó khác Damper Pedal ở chỗ, nếu sử dụng damper pedal, tất cả các nốt đều sẽ bị ảnh hưởng và bị kéo dài ra. Tuy nhiên, sostenuto pedal chỉ kéo dài đúng âm thanh của các nốt được tạo ra khi người chơi đạp nó xuống.

Cách sử dụng sostenuto như sau: 1) Người chơi đánh xuống một nốt hoặc một chùm nốt, 2) trong lúc đó, đạp xuống pedal sostenuto, 3) nhấc tay khỏi các nốt được đánh và tiếp tục đánh các nốt khác. Khác với damper pedal, các nốt phía sau này sẽ không bị ảnh hưởng. Chỉ có các nốt khi sostenuto được đạp xuống mới bị kéo dài ra.

Đây là kỹ thuật được sử dụng rất nhiều trong các bản nhạc thời kỳ ấn tượng.ặc biệt là các nhạc sĩ Pháp như Debussy hay Ravel… rất thích sử dụng kỹ thuật này trong các tác phẩm dành cho piano của mình. Có thể nói, đây là một cải tiến dành cho đàn piano được lấy cảm hứng từ nước Pháp.

Tuy nhiên, không phải đàn grand piano nào cũng có chiếc pedal này. Thông thường, grand piano sẽ bị thiếu mất chiếc pedal giữa, tức sostenuto pedal.

Đối với upright piano, pedal ở giữa KHÔNG phải là sostenuto piano. Nó chỉ là một haft-blow pedal khác. Pedal này có thể được kéo sang trái và giữ lại để làm âm thanh nhỏ lại mà không cần phải đạp haft-blow pedal bên trái, chứ hoàn toàn không có chức nâng kéo dài âm thanh của nốt.

Hy vọng thông qua bài tìm hiểu này, người đọc sẽ có được một cái nhìn rõ ràng về các loại pedal khác nhau trên cả hai loại đàn Grand Piano và Upright Piano, để từ đó sử dụng chúng một cách hiệu quả trong quá trình tập luyện và học đàn Piano.